W systemie prawnym występują normy, które odnoszą się do pojęcia jednorazowej wartości transakcji w obrocie gospodarczym.
Do nich należą:
• art. 19 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców,
• art. 22p PIT (ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych),
• art. 15d CIT (ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych),
• art. 108a VAT (ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług).
Sposób zapłaty za dostawy towarów i usług wpływa na uznanie wydatku jako koszt uzyskania przychodu, co odzwierciedlają wspomniane wyżej normy:
art. 22p PIT,
art. 15d CIT.
Stan faktyczny zgodny z omawianym pojęciem jest scharakteryzowany następującymi kryteriami:
• Płatność poza rachunkiem przedsiębiorcy (wyłączenie to istnieje od 1 stycznia 2017 r.).
• Płatność na rachunek spoza wykazu do którego odnosi się art. 96b VAT (wyłączenie to istnieje od 1 stycznia 2020 r.).
• Płatność naruszająca obowiązek podzielnej płatności (wyłączenie to istnieje od 1 listopada 2019 r.).
Muszą być spełnione następujące przesłanki:
- Działalność gospodarcza: Płatność musi dotyczyć transakcji pomiędzy przedsiębiorcami w ramach dokonywanej działalności gospodarczej.
- Wartość jednorazowej transakcji jest równa lub większa niż 15 000 zł.
W polskim systemie podatkowym pojęcie transakcji nie zostało zdefiniowane, z pewnością pojęcie transakcji nie jest tożsame z pojęciem płatności czy też wartością faktury. Zgodnie z powszechnie akceptowaną definicją transakcji jest to czynność prawna, wynikająca z umowy zawartej w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Transakcja jest więc umową pomiędzy podmiotami gospodarczymi. Polega ona na uzgodnieniu przedmiotu wymiany oraz formy zapłaty. Nie ma znaczenia forma, w jakiej umowa jest zawarta. Umowa może mieć charakter ustnego uzgodnienia jej warunków, w formie dorozumianej, lub pisemnej. Może przyjąć również formę czystej akceptacji po stronie sprzedawcy złożonego zamówienia.
Pojęcie jednorazowej wartości transakcji obejmuje wartość wszystkich przepływów pieniężnych związanych z realizacją danej umowy, która jest związana z dostawą towaru lub wykonaniem usługi. Istotne znaczenie ma w tym przypadku przepływ płatności wygenerowany w wyniku jej realizacji. W związku z powyższym transakcja charakteryzuje się co najmniej jedną płatnością. Wartość brutto dostawy określonych towarów, czyli ogólna wartość zamówienia, jest wartością transakcji.
W tym przypadku nie jest możliwe wyszczególnienie poszczególnych pozycji z danego zamówienia i potraktowane ich jako oddzielnych transakcji. Wartość transakcji jest więc łączną wartością zobowiązań i należności wynikających z dostawy towarów lub świadczenia usług na podstawie umowy pomiędzy przedsiębiorcami. Przykładem może być tu umowa na roboty budowlane, która generuje w dłuższym okresie, np. ponad rocznym, szereg przepływów pieniężnych.
Na jednorazową wartość transakcji nie ma również wpływu ilość wystawionych faktur, które dokumentują dostawę towarów i świadczenie usług, jeżeli dotyczą one jednej transakcji. Jedna faktura może udokumentować więcej niż jedną transakcję. Np. możliwe są sytuacje złożenia szeregu zamówień (umów) na dostawę towaru w określonym okresie rozliczeniowym. Jest również dopuszczalne udokumentowanie tych zamówień jedną fakturą. W tym przypadku wartość jednorazowej transakcji jest równoznaczna z sumą poszczególnych wartości złożonych zamówień, a nie z wartością wystawionej faktury.
W przypadku świadczeń rozliczanych w dłuższym czasie określenie jednorazowej wartości transakcji może się okazać problematyczne. W przypadku świadczenia usług, które są rozliczne w okresach rozliczeniowych w orzecznictwie organów i sądów istnieją różne stanowiska.
Możemy wyróżnić dwa podejścia:
- Jednorazowa wartość transakcji jest wartością usług rozlicznych w danym czasie, czyli okresie rozliczeniowym
- Jednorazowa wartość transakcji jest wartością usług od początku umowy
Bezpiecznym rozwiązaniem jest zastosowanie drugiego stanowiska. Obowiązek dokonywania płatności za pośrednictwem rachunku dotyczy również transakcji w walutach obcych.
Wartość transakcji przelicza się na złote według średniego kursu waluty obcej ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.